Xứ Cát

Một thời điểm rất xa trong tương lai…

Từ đời này sang đời khác, người Fremen trên hành tinh sa mạc lưu truyền lời tiên tri về một đấng cứu tinh sẽ dẫn dắt họ giành lấy tự do đích thực…

Từ thế hệ này sang thế hệ khác, những nữ phù thủy Bene Gesserit mỏi mòn chờ đợi sự xuất hiện của một B.G. nam giới duy nhất, người có thể vượt qua mọi giới hạn không gian - thời gian…

Là Lisal al-Gaib của người Fremen, là Kwisatz Haderach của học viện Bene Gesserit, chàng công tước trẻ tuổi Paul Atreides đã làm tất cả những gì có thể để thay đổi định mệnh đó. Cha bị giết chết, mẹ bị cho là kẻ phản bội, gia tộc bị tàn sát, bản thân bị săn đuổi đến đường cùng, Paul đơn độc dấn thân vào một cuộc phiêu lưu sinh tử, không hề biết rằng mỗi hành động của mình sẽ góp phần quyết định vận mệnh của cả thiên hà. Sa mạc Arrakis khắc nghiệt tưởng như sẽ là nơi chôn vùi vĩnh viễn vinh quang của gia tộc Atreides, nhưng hóa ra lại thành điểm khởi đầu cho một huyền thoại mới…

Là một trong những cuốn tiểu thuyết khoa học giả tưởng bán chạy nhất mọi thời đại, Xứ Cát không chỉ là lựa chọn đối với những tín đồ của Chúa nhẫn, Chiến tranh giữa các vì sao… mà còn chinh phục độc giả đủ mọi lứa tuổi, mọi tầng lớp và sở thích bởi sự đa dạng và phức tạp của con người và không gian trong truyện, bởi sự tinh tế trong xây dựng tâm lý, bởi sự hấp dẫn, căng thẳng và bất ngờ của cốt truyện, bởi sự độc đáo và thú vị của khối lượng kiến thức khổng lồ cũng như bởi sự hấp dẫn trong những tư tưởng về tôn giáo, về tự do, về tình yêu, về sự sống và cái chết…

Xứ cát lấy bối cảnh ở Arrakis là nơi duy nhất còn chứa nguồn năng lượng có giá trị cho sự sống trên toàn vũ trụ. Cuốn tiểu thuyết này là một thiên sử thi về quá trình lật đổ bộ máy chính trị, chính sách bảo vệ sinh thái, và sự giải thoát Chúa cứu thế. Xứ cát đã chiến thắng những giải thưởng quan trọng nhất dành cho tiểu thuyết thể loại khoa học viễn tưởng: giải Hugo và giải Nebula; bán được hơn 12 triệu bản in khi Herbert còn sống. Những năm gần đây, Xứ cát còn đứng đầu trong danh sách những tiểu thuyết khoa học hay nhất mọi thời đại do độc giả tờ Wired bình chọn.

Cũng giống như những tiểu thuyết khoa học viễn tưởng hay tiểu thuyết kì ảo tuyệt tác khác, Xứ cát đã tạo ra cho người đọc một vũ trụ toàn diện, phức tạp. Thời gian trong truyện diễn ra vào hơn 20000 năm sau ở tương lai, cuốn sách tập trung vào cuộc chiến đấu để giành quyền kiểm soát Arrakis, nơi chứa nguồn hỗn hợp melange, một dạng vật chất giúp kéo dài sự sống và trong một số trường hợp nhất định còn có thể cho người sử dụng thấy được tương lai. Melange cũng là hỗn hợp cần thiết để du hành giữa các vì sao, cho phép người phi công có thể nhìn xuyên qua khoảng không gian rộng lớn để điều khiển phi cơ. Hãy cứ tưởng tượng dạng vật chất này là sự kết hợp giữa cocaine và dầu hỏa, bạn sẽ hình dung ra được nguồn sức mạnh của melange.

Điều khiến nhiều người tò mò về Xứ cát nằm ở việc nó không thâm nhập vào nền văn hóa đương đại theo lối của The Lord of the Rings (Chúa tể những chiếc nhẫn) hay Star Wars (Cuộc chiến giữa những vì sao). Không hề có một chút truyền thống quen thuộc nào trong Xứ cát, cũng không có một câu nói nổi tiếng nào trong truyện trở nên thông dụng ngoài đời thường. Tuy nhiên, cuốn tiểu thuyết này đã tạo ra chuỗi dây chuyền những sản phẩm ăn theo về phần trước và phần nối tiếp sau tác phẩm, những sản phẩm này chỉ phát hành sau khi Herbert qua đời vào năm 1986. Hiện tại, có đến 18 cuốn tiểu thuyết về Xứ cát, chưa kể đến phim chuyển thể trên màn ảnh rộng, truyện tranh, và vô số game nhập vai từ tiểu thuyết này. Việc biến Xứ cát thành hoạt động kinh doanh trong khi vẫn có thể làm vui lòng độc giả, giữ được phong vị của Herbert ngày càng mờ nhạt dần, làm giảm đi sức ảnh hưởng từ tiểu thuyết gốc rất nhiều. Thế nhưng, hiện nay với sự nhắc nhở liên tục về hậu quả ngày càng gia tăng của tình trạng toàn cầu hóa nóng lên, với nỗi sợ hãi về việc khan hiếm nguồn nước trên thế giới, và sự đấu tranh chính trị không ngừng để giành lấy vùng Trung Đông giàu dầu mỏ thì những vấn đề mà Xứ cát đã đề cập trong truyện lại đúng với thực tế của xã hội hiện tại hơn cả thời điểm khi cuốn sách được xuất bản lần đầu tiên. Do đó, mặc dù đã được xuất bản từ rất lâu, Xứ cát vẫn xứng đáng là một thiên tiểu thuyết nên đọc lại để chúng ta nhìn rõ hơn về thực tại ngày nay.

Mặc dù là một trong những cuốn tiểu thuyết khoa học vĩ đại nhất mọi thời đại nhưng so với những tiểu thuyết khoa học khác, Xứ cát vẫn không có lực lượng hâm mộ đông đảo bằng, nhiều người lí giải nguyên nhân là do sự thiếu vắng của hai yếu tố chủ lực thường gặp trong thể loại này: robot và máy tính. Đây không phải là sự bỏ quên sơ suất trong phần công việc của Herbert mà là một lựa chọn thông minh của tác giả. Nhiều thế kỉ trước khi diễn ra sự kiện chính trong tiểu thuyết, con người đã làm một cuộc cách mạng phá hủy hết những cỗ máy biết tư duy. Herbert đã viết trong phần phụ lục như thế này: “Vị Chúa tể của những cỗ máy logic đã bị lật đổ và một ý niệm mới ra đời: con người không thể bị thay thế.” Giây phút mang tính bước ngoặt này được biết đến khi Butlerian Jihad thức tỉnh linh hồn và đặt nền móng cho một tôn giáo mà cuối cùng nó sẽ sản sinh ra Đấng Cứu thế Paul Atreides. Không hề có internet trong vũ trụ của Herbert, không có WikiLeaks, không có cuộc chiến mạng. Việc nhấn mạnh sự phá hủy công nghệ này nhằm mục đích tập trung vào con người. Ngoài ra, việc này cũng cho phép sự hiện diện của chủ nghĩa tôn giáo thần bí thường không gặp trong thể loại tiểu thuyết khoa học. Tương lai trong truyện cũng có thể là tương lai mà một vài độc giả sẽ thấy thích hợp với mình hơn là cuộc sống đang bị máy móc chiếm hữu trong hiện tại của chúng ta.

Herbert bị ảnh hưởng nặng tinh thần Thiền, có thể thấy nhiều đoạn trong Xứ cát tràn ngập công án. Một trong những đoạn văn hay được trích dẫn nhất từ cuốn tiểu thuyết này là: “Arrakis dạy về thái độ khi dùng dao-chặt đứt những gì chưa hoàn chỉnh và nói: ‘Bây giờ, nó hoàn chỉnh rồi bởi vì nó đã kết thúc ở đây.” Giá mà Herbert cũng lưu tâm đến lời khuyên này và để cho Xứ cát là cuốn tiểu thuyết đơn lẻ, độc lập đứng một mình.